De maatschap werd de jongste jaren fel gepromoot als controlevehikel. De techniek is eenvoudig: men brengt aandelen in het familiebedrijf of beleggingen in de maatschap in en vervolgens worden de delen in de maatschap aan de kinderen geschonken. De familiale ondernemer benoemt zichzelf in de oprichtingsakte van de maatschap tot onafzetbare statutaire zaakvoerder.

De voordelen liggen voor de hand: bij overlijden van de familiale ondernemer moeten er geen successierechten meer betaald worden. Anderzijds blijft de familiale ondernemer als statutaire zaakvoerder het vermogen besturen. Hij behoudt de controle, zo stellen de vermogensplanners unisono. Bovendien kan de maatschap bij onderhandse akte worden opgericht.

Veel adviseurs gaan nog een stap verder en houden de ondernemer voor dat hij het vermogen, dat in de maatschap zit, naar eigen goeddunken mag besturen. Hij mag er met andere woorden zijn zin mee doen.

Wij zijn steeds sceptisch geweest met betrekking tot dergelijke voorstelling van zaken. Inzonderheid hadden wij de grootste twijfels of de ondernemer als zaakvoerder wel degelijk zijn zin kon doen, zonder veel rekening te houden met de belangen van de deelgenoten in de maatschap, zijnde zijn kinderen.

In een arrest van 5 september 2018 heeft het hof van beroep te Gent ernstige vraagtekens gesteld bij de almacht van de statutaire zaakvoerder. Op vraag van de kinderen werden de bestuursbevoegdheden van een statutaire zaakvoerder afgenomen. Bovendien werd een voorlopige bewindvoerder, in casu een advocaat, aangesteld om de maatschap in plaats van de statutaire zaakvoerder te besturen. Dat moest volgens het hof omdat de maatschap in haar werking ernstig verstoord werd.

Juridisch klopt de redenering als een bus. In een commentaar schrijft professor Joeri Vananroye dat de bestuursbevoegdheden van de zaakvoerder fiduciaire bevoegdheden betreffen. Deze kunnen niet louter in het eigen belang van de zaakvoerder uitgeoefend worden, maar in het belang van de maatschap, hetgeen een correct beheer van het gemeenschappelijke doelvermogen veronderstelt. De zaakvoerder van de maatschap moet met andere woorden ook rekening houden met de belangen van de andere deelgenoten, meestal de kinderen.

Er kunnen zich diverse omstandigheden voordoen waarbij de belangen van de kinderen kunnen geschaad worden. Dat zal bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de zaakvoerder weigert verantwoording af te leggen of weigert een algemene vergadering bijeen te roepen. Ook wanneer hij geld uit de maatschap haalt, zou de zaakvoerder de belangen van de kinderen kunnen schaden.

Het besproken arrest is een belangrijke, maar niet onverwachte uitspraak. Een statutair zaakvoerder van een maatschap is niet langer een zonnekoning, die boven alles is verheven.